Hidrogelogija karsta

Karst je predmet interesovanja čoveka od najranijih dana i njegovo stanište na 12-15% svetskog kopna. U ranijim civilizacijama mnogi gradovi su nastali i razvijali se oko karstnih izvora, ali tek krajem XIX veka počinju ozbiljnija proučavanja karstnih terena. Kao začetnika tih prvih proučavanja ističe se ime Jovana Cvijića, utemeljivača savremene nauke o karstu, kako u Srbiji tako i u svetskim razmerama. Njegova doktorska disertacija “Das Karstphaenomen” odbranjena u Beču 1893, postaće prva monografija ove vrste, široko prihvaćena i citirana u svetu. Zahvaljujući Cvijiću termini polje, uvala, jama, ponor i drugi, ušli su u svetsku terminologiju kao etaloni za pojave ove vrste.

  • Fotografija levo: Petnička pećina i karstno vrelo - karst u uutrašnjim Dinaridima zapadne Srbije (foto: Z. Stevanović, 2013)
  • Fotografija u sredini: Prerast kod Majdanpeka – karst u Karpato-Balkanidima istočne Srbije (foto: Z. Stevanović, 2013)
  • Fotografija desno: Krupajsko vrelo – karst Karpato-Balkanida Istočne Srbije (foto: Lj. Vasić, 2010)

Karst predstavlja teren izgrađen od rastvorljivih stena sa karakterističnim reljefom terena čiji je izgled posledica mehaničkog i hemijskog dejstva vode. Prema rastvorljivim stenama koji ga izgrađuju, karst se može podeliti na karbonatni (krečnjaci i dolomiti) i evaporitski (gips, anhidrit, halit), pri čemu je dominantan karbonatni karst (Milanović P, 1979). Područje na kome je prisutno razviće karsta se odlikuje površinskim (škrape, vrače, uvale, karstna polja) i podzemnim (karstni kanali, jame, pećine) karstnim oblicima. Karstnim kanalima omogućena je cirkulacija velikih količina voda, dok se posebna pažnja usmerava na karstne pojave sa hidrogeološkom funkcijom (ponori, vrela, estavele, vrulje). Eksploatacijom podzemnih voda koje se nalaze u karstnim terenima, mogu se rešavati pitanja dugoročnog vodosnabdevanja stanovništva. Procene su da se preko 20% svetskog stanovništva snabdeva vodom za piće iz karstnih izdani.

Osim toga, u zavisnosti od karakteristika podzemnih karstnih voda, one se mogu koristiti i za flaširanje, toplifikaciju naselja i sl. Posebna osobina karstnih voda jeste svakako njen prirodni kvalitet, budući da je voda akumulirana u karstnim kanalima najboljeg kvaliteta od voda koje se nalaze u svim ostalim tipovima izdani. Sa druge strane, karstne vode su i najranjivije u pogledu mogućnosti lakog zagađenja voda, pogotovo kada je reč o otvorenim karstnim izdanima. Sve pomenuto doprinosi kompleksnosti hidrogeoloških istraživanja u karstu, koju možda najbolje odslikava često korišćena formulacija “Očekuj neočekivano!“ (Ford & Williams, 2007).

  • Fotografija levo: Vrelo Sopot – Bokokotorki zaliv, Crna Gora (foto: S. Milanović, 2005)
  • Fotografija desno: Karstno polje u Istočnoj Hercegovini (foto: S. Milanović, 2011)
Literatura:
  1. Ford D. & Williams P., 2007., Karst Hydrogeology and Geomorphology, Willey, 562 pp.
  2. Milanović P., 1979., Hidrogeologija karsta i metode istraživanja, HE ‘Trebišnjica’, Institut za korišćenje i zaštitu voda na kršu, Trebinje
  3. Stevanović Z., 1997., Prva Cvijićeva proučavanja karsta istočne Srbije – osnova savremene karstne hidrogeologije. In: 100 godina hidrogeologije u Jugoslaviji, monografija, str. 99-111, Beograd
  4. Stevanović Z. & Milanović P. (eds.), 2005, Belgrade & Kotor, Water resources & environmental problems in karst, Departman za hidrogeologiju, RGF, 889 pp